Veelvoorkomende heiligen en hun betekenis

In de 15e eeuw was er een tendens naar een meer persoonlijke geloofsbeleving, zowel onder leken als geestelijken. Men spreek hierdoor ook wel van volksdevotie. De beweging van Geert Groote heeft er mede toe geleid dat stichtelijke lectuur in de volkstaal voorhanden kwam waardoor bidden en geloven een individuele aangelegenheid werd die ook thuis plaats vond.
Deze tendens naar individuele spiritualiteit had een vraag naar betaalbare heiligen beelden tot gevolg. De gedrukte, terracotta beeldjes boden een betaalbaar alternatief op de grotere en duurdere houten beelden die in kerken aanwezig waren.

Heiligen namen in de middeleeuwse samenleving een belangrijke plaats in. Heiligenlevers worden gekenmerkt door een rotsvast geloof in Christus waardoor het hun mogelijk werd rampspoed en marteling te doorstaan. Middeleeuwse heiligen stierven een marteldood, verichtten wonderen en verpreiden het woord van God.

Maria, 15e eeuw, museum Appingedam
Foto: Klaas Kloosterhuis

Hun levens zijn een voorbeeld voor de sterfelijke mens. De blik van de middeleeuwer was immers altijd gericht op het leven na de dood. De weg naar de hemel werd al het ware korter, wanneer je als goed christen leefde. De materiele aanwezigheid van heiligen in de vorm van pijpaarden beeldjes herinnerden mensen bij iedere blik die men op dit beeld wierp, aan de taak die men hier op aarde had.
Daarnaast waren heiligen in gebruik ter bescherming bij werkzaamheden en tegen ziektes. Ieder ongemak, ziekte, arbeid, liefde en dood had een eigen heilige die men aanriep als het nodig was. Deze vorm van spiritualiteit bood veel troost in moeilijke momenten.

Niet alle populaire heiligen werden in pijpaarde geproduceerd. Maria met kind als voornaamste heilige en het Jezuskind kwamen veelvuldig voor in pijpaarde.Verder zijn Sint Catharina en Sint Barbara oververtegenwoordigd. Maria, Barbara en Catharina werden gezien als middelaars gezien tussen de gelovigen en god.

De beeldjes waren populair in grote delen van Europa en de (noordelijke) Nederlanden tot  de reformatie in de 16e eeuw. De verering van heiligen en beelden van heiligen paste niet meer in de veranderde geloofsbeleving waardoor de vraag naar deze producten afnam.